مستدرک سفینة البحار (کتاب)

مُسْتَدرَک سَفینَةُ الْبِحار کتابی به زبان عربی در ده جلد تألیف شیخ علی نمازی شاهرودی (متوفای ۱۳۶۴ش). او این کتاب را در تکمیل سفینة البحار نوشته محدث قمی نگاشت و با اشراف بر بحارالانوار، مطالبی را آورده که شیخ عباس قمی آنها را نیاورده است. این مجموعه، حاوی تمامی فهرست مطالب کتاب بحارالانوار اعم از آیات، تفسیر و تأویل، معارف اسلامی مربوط به اصول و فروع دین، حقیقت اشیاء و احوال و احکام و آثار آن‌ها در نزد خداوند، فروع فقهیه، قصص و حکایات، خطبه‌ها، دعاها و زیارات است.

مؤلف

علی نمازی شاهرودی (۱۲۹۴-۱۳۶۴ش)، از عالمان و مؤلفان شیعه در شاهرود زاده شد و تحصیلات عالیه در علوم مختلف را در نجف و مشهد گذراند. نمازی شاهرودی تألیفاتی دارد که مشهورترین آن مستدرک سفینة البحار است. او در حرم رضوی مدفون است.

مستدرک‌نویسی

مُسْتَدرَک‌نویسی، اصطلاحی است رایج، میان نویسندگان در حوزه علوم اسلامی، به معنای تألیف کتاب با هدف تکمیلِ کتابی دیگر و جبران کاستی مطالبی که در آن کتاب باید موجود باشد ولی نیست. مستدرک‌نویسی از قرن چهارم قمری میان مسلمانان آغاز و در شاخه‌های مختلف علوم اسلامی از جمله فقه، رجال و حدیث نگاشته شد.

روش مؤلف

نمازی شاهرودی در مقدمه کتاب، سفینةالبحار را کتاب نفیس و شریفی می‌داند که به مثل آن نیامده، اما از آنجا که وسعت مطالب کتاب بحار بسیار بوده، مطالب زیادی از قلم محدث قمی افتاده است. از این رو برای تکمیل و تنظیم کتاب به نوشتن مستدرک آن روی آورده است.

مؤلف در مستدرک سفینه، به روش محدث قمی عمل کرده و اضافات و تکمیل آن را بر اساس حروف الفبا پیش برده و واژه‌های بیشتری از سفینه بررسی نموده اما آدرس‌های آن را مانند بحار و سفینه به صورت رمزی نیاورده است. وی برای آدرس‌دهی بحارالانوار، از چاپ قدیم (کمپانی) و چاپ جدید ۱۱۰ جلدی (اسلامیه) استفاده کرده است. هدف کلی نمازی شاهرودی در مدت ۳۴ سال تلاش مداوم مستدرک‌نویسی، تکمیل کار او بوده است.

ویژگی‌ها

برخی از ویژگی‌های مستدرک سفینه عبارتند از:

1. بیان سند بعضی از احادیث مرسل در کتاب‌های فقهی.
2. نقل اسناد بعضی از فروع فقهیه،
3. محوریت اکثر لغات و موضوعات بر معارف و ولایت الهی.
4. بیاناتی از نظر لغت و شرح همه یا بخشی از روایت حدیثی و یا فقهی.
5. نقل روایتی از غیر بحار از کتب حدیثی یا فقهی.
6. ذکر منابع دیگری علاوه بر منابع بحارالانوار.
7. بیان مطالب معارفی در ضمن روایات مربوطه.
8. نقل روایات شیعه از کتب غیر روایی.
9. جمع‌آوری و دسته‌بندی مطالب موضوعی در بخش‌های: اعتقادی، معارفی، ولائی، تاریخی، اخلاقی، زندگانی معصومین، عبادات، طبیعیات و خواص اشیاء، به عنوان مثال در باب خطبه‌ها علاوه بر دسته‌بندی خطبه‌های معصومین به ترتیب خطبه هر معصوم، در باب امیرالمؤمنین نیز خطبه‌ها درباره توحید، مقام نبوت و رسالت، مقام عترت، فضائل خودشان، وصف قرآن و فضائل آن، وصف خلقت عالم، خطبه‌هایی که جمله «سلونی قبل ان تفقدونی» دارد، جنگ‌های جمل و صفین و نهروان، ملاحم، متفرقات با ذکر آدرس از بحار و غیره دسته‌بندی شده است.

منابع کتاب

نمازی شاهرودی در مستدرک، تنها به منابع بحار اکتفا نکرده و بلکه از منابع معاصر به ویژه در فضایل اهل بیت استفاده کرده است منابعی مانند الغدیر، التاج الجامع للاصول العامة، احقاق الحق، تفسیر البرهان، صحیح بخاری، فضائل الخمسة، مدینة المعاجز.

دیگر منابع کتاب مستدرک به این شرح است:

چاپ

این کتاب در ۱۰ جزء است که ۵ جزء آن در حیات مؤلف با هزینه خودش در مشهد چاپ گردید و باقیمانده آن پس از وفاتش توسط فرزند او در سال ۱۴۰۹ق در بنیاد بعثت در تهران به چاپ رسید.

این مجموعه ده جلدی در چاپ مجدد خود با تغییراتی مانند افزودن فهرست آیات و سامان‌دادن پاورقی‌ها در دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین در سال ۱۴۱۸ق منتشر شد.

پانویس

منابع

• نمازی، محمد، «زندگی‌نامه آیت‌الله نمازی شاهرودی»، سفینه بهار، ۱۳۹۱ش، شماره ۳۴.
• محدث ربانی، نوشته شده توسط مؤلفین، قم، نور مطاف، ۱۳۸۹ش.
• نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینةالبحار، قم، دفتر نشر اسلامی، ۱۴۱۸ق.